De historie van ons Gilde en zijn Rituelen

Het Gilde van het Heilig Sacrament

Hoe oud het gilde precies is, is onbekend. Oude archivalia ontbreken bij het gilde.
Volgens P.N. Franken zijn deze bij de hoofdman op het laatst van de negentiende eeuw (ca 1875) verbrand.
Dit Gild, oudtijds enkel als geestelijk broederschap bestaande, had als zoodanig zijne verordeningen van de kerkelijke overheid, namelijk van den bisschop van ‘s-Hertogenbosch, ontvangen. Een reglement door een dier bisschoppen goedgekeurd of onder Karel  V afgegeven, beruste tot 18… bij den hoofdman van het gild toen het – jammer genoeg- bij een noodlottig toeval verbrandde

De eerste beschrijvingen waarin het Gilde van het Sacrament wordt vermeld is rond 1610  hierin werd beschreven dan dat het gilde in 1537 met de bouw van een kapel in de kerk begon, welke in 1540 werd voltooid. Zoals de inscriptie getuigt.

Onbewezen is de stelling dat het gilde een reglement van een Bossche bisschop zou hebben gekregen.

In 1648 bestond de kapel nog.
Het oudste koningsschild in de vorm van een elfpuntige ster dateert van september 1820.
De volle, holle, kleine vogel en het “patroonsteken” (een monstrans) dateren waarschijnlijk uit dezelfde tijd.

Het gilde, dat van oorsprong een kerkelijke broederschap was, ging in de loop van de tijd schieten, maar wanneer is onbekend.
De schutsboom stond echter al voor 1830 ”sinds onheugelijke tijd in de Straat, van ’t Eind naar ’t Lind”.

Tijdens de omwenteling van 1830 werd, waarschijnlijk tersluiks, koning geschoten op de wieken van de molen.
Daarna richtte in 1839 het Heilig Sacramentsgilde samen met het Sint Jorisgilde een schutsboom op.
Later vervangen door een schutsboom op ’t Eind, waar deze tot de tweede wereldoorlog is blijven staan.

De naam van het gilde duidt op de band die met de kerk bestond.

Tegenwoordig is het Gilde gevestigd nabij het ploegpark waar het Gildehuis met de drie schietbomen staat.
In het bijgebouw, daar wordt in de wintermaanden de schietcompetitie luchtbuks gehouden onder de leden.

Historie van de functies binnen het Gilde (Hoofdman, Secretaris, Penningmeester, Koning/Keizer, Vaandrig, Trommelaar en Vendelier.

De Hoofdman:

Het oudste document waarin deze werd vernoemd is de “caert van 1332” en toen legde deze nog een eed af aan het stadsbestuur, “Den eet vanden conincstavel”

Het waren toentertijd stadsbesturen. in de tijd van de Hertogen van Brabant is er een tekening (1594) van Willem Boonen waarop de hoofdmannen in het bezit waren van een lans waaraan een wimpeltje was vast geknoopt met de rood witte stadkleuren.
In vroeger tijden werden er boetes uitgedeeld als men niet op vergaderingen die door het gilde werden uitgevaardigd en die werden dan door de hoofdman opgelegd
Dit soort boetes zijn gevonden in reglementen uit 1332 en 1540 (ongeoorloofd verzuim van een vergadering 6 stuivers)

Tegenwoordig is hij de vertegenwoordiger van het schuttersgilde. na 1650 werd de hoofdman voor het leven benoemd in de huidige tijd wordt de hoofdman tussen de 5 en 7 jaar benoemd met een eventuele verlenging van een gelijke termijn.

Deken-Schrijver / Secretaris en Deken-Rentmeester / Penningmeester:

Deze werden in vroeger tijden door een en de zelfde persoon bekleed en die hield het gildeboek bij, daardoor had men ook gelijk “de waarde” en de inkomsten” van het Gilde beschikbaar.
Het langste stuk tekst van een onderwerp was “de caert” of het charter wat een mensenleven meeging en werd vaak door een stadsklerk op perkament uitgeschreven en werd voorzien van zegels.
In het gildeboek werden de noodzakelijk en ingrijpende bestuursbesluiten bij gehouden zoals: bestuurssamenstelling, nieuwe eden, uitgaande leden, overlijdensberichten en de uitslagen van het papagaai- of koningschieten in korte berichten.
Het Gildeboek diende als presentatieregister voor bijeenkomsten en het noteren van ontvangen contributies en boetes, voor uitgaven van kerkdiensten, teerdagen en afronding van de jaarrekening. Met ander woorden het Gildeboek was een totale administratie.

In de loop van de 17de eeuw is er bij de Gilden een begin van de scheiding tussen de twee functies gekomen en in de 19de eeuw was dit vrijwel overal ingevoerd of doorgevoerd. De Deken-Schrijver was vroeger ook voor het leven benoemd -er waren weinig capabele schrijflustigen te vinden onder de leden in die tijd- en dit is in de tegenwoordige tijd vaak voor twee of drie jaar afhankelijk was het reglement van het Gilde.

De Koning / Keizer:

De herkomst van de titel “gildekoning” wordt beschreven in een gildecaert uit 1332 waarin staat vermeld: “die de papagaai afschiet zal van zijn contributie ontheven worden en zal dat jaar koning heten van het hele broederschap” het is een representatieve functie bij de schietspelen.
Bij het koningschieten werd in het verleden de vogel/papagaai aan een stok uit de dakraam van een kerk (werd verboden in 1721) of kapel, door vele schade en kosten die betaald moesten worden voor herstel aan de daken werd dit later gedaan aan een molenwiek en als er geen molen was dan aan een hoge boom of staande mast.
In de laatste honderd jaar is er geschoten op hoge masten ofwel bomen die een hoogte van 28 meter voor de oude voetkruisbogen en voor de gewone kruisbogen ongeveer 14 meter.
Wie zich namelijk drie keer achter elkaar tot koning had geschoten werd daarmee keizer van het gilde. Het keizerschap geldt voor het leven.
Als er in die tijd nog maal een koning driemaal aaneensluitend koning wordt zal hij wachtend keizer worden en pas keizer kunnen worden als huidige regerend-keizer komt te overlijden.
Dit laatste is bij elk gilde verschillend geregeld.

De Vaandrig en het gildevaandel:

De hoofdvlag van een gilde is het Gildevaandel en dit het symbool van het Gilde. Het vaandel wordt door de Vaandeldrager (Alferis in vroeger tijden ook wel genoemd) gedragen.
In de oude “gildencaerten” zal men tevergeefs het woord banier, standaard, vaandel of wimpel zoeken.
In de 17de eeuw verschijnen de Vaandrig en zijn Vaandel in de reglement voor die tijd werden deze dus niet genoemd.
Uit de archiefstukken kunnen vanaf die tijd (17de eeuw) de verschillende functionarissen van het gilde worden achterhaald.
In oude papieren (follioboek) is een reglement van het Sint Jorisgilde uit Berlicum van dd. 4 juni 1715, wordt het volgende vermeld: artikel 2 van dit reglement “het bestuur bestaat uit een koning, een hoofdman ,een vaandrig en drie dekens”.
In 1636 is verbod vastgelegd dat de vaandrig anderen met zijn vaandel mag laten spelen.
Dit belangrijke document “gildecaert” is in ’s Hertogenbosch, omdat hier de eerste beschrijving van de vaandrig staat beschreven, de vaandrig moest ongehuwd zijn, waarschijnlijk omdat deze meer vrije tijd had en hij met het vaandel zou moeten  kunnen oefenen.
Bovendien is er sprake van een aparte standaard die niet door het spelverbod werd getroffen in deze “gildecaert”. Deze standaard werd/wordt door de Gildestandaardrijder vervoerd.

De meeste Gildevaandels zijn 2 bij 2 meter groot, elk vaandel heeft zijn eigen herkenningstekens met veel symboliek.
Het Gildevaandel komt het meest tot zijn recht bij he afleggen van de belofte aan het wereldrijke en kerkelijke gezag.
De tweede belangrijke handeling is het spreiden van het gildevaandel voor vorstelijke personen die voor de eerste keer worden ingehaald.

De Vendelier met zijn vendel:

Het tegenwoordige vendelen is nog een jonge traditie waarbij het spel van vendelen word beoefend.
Het woord vendel betekende in het verleden een kleine legereenheid en aan het hoofd van zo’n vendel was een vaandrig.
Die als herkenningsteken een grote vlag hanteerde, de afmetingen van de vlag/vaandel moest tenminste 1,70 X 1,70 zijn geweest.
De vaandrig van deze kleine legereenheid moest aanwijzingen kunnen geven.
De grondslagen voor het hanteren van het vaandel schijnen toen al gebaseerd te zijn op eeuwenoude regels.

Het gildevaandel en het vendel was eigenlijk een attribuut en om misverstanden te voorkomen noemen wij tegenwoordig de zwaaivlag “het vendel”.
De vendelier met hun vendel zijn pas na later aan het gilde toegevoegd. Zie verder bij de vendelier bij het hoofdstuk “overheid/bestuur” en dan de button uitgelicht.

De Trommelaar (Tamboer) met zijn gildetrom:

In de zeer oude gildcaerten word niet gesproken over een tamboer niet tegen. Vanaf de 18de eeuw wordt de functionaris omschreven en benoemd.
Sinds 1594 spreken we van een trom in de zin van een trommel die in die bepaalde tijd beschikbaar was en een gilde gebruikt wordt. De grote trom zoals die uit het toenmalige leger bij de gilde terecht zijn gekomen  is onbekend, waarschijnlijk zijn hier voor andere type trommels gebruikt.
Onder een echte gildetrom wordt verstaan, een ketel van hout of koper (of messing), de trom heeft houten banden (velgen) en een de trommelvellen moet  van een dierlijk product zijn gemaakt.
De afmetingen voor een gildetrom zijn minimaal 41 cm hoogte van de ketel en ongeveer 5 cm voor de banden en de diameter 42 cm en ongeveer 1 cm voor de banden.
De gildetrom staat niet gelijk aan de landsknechtentrom (geïntroduceerd in 1477).
Bekend is een gildetrommel uit de 17de eeuw met een houten ketel en een open onderzijde met een hoogte van 51 cm en een diameter van 57 cm